Lurraldeko ikur nagusia eskaini zaie Joan Mari Torrealdai, Joseba Intxausti, Joxe Azurmendi eta Paulo Agirrebaltzategiri, kulturgintzan pentsamenduan eta euskara batuaren eremuetan egindako ekarpena aitortuz.
Abenduaren 19an, euskal kulturgintza eta euskararen munduko lagun ezagun askoren aurrean, aukera izan nuen aitortzeko Joseba Intxausti, Joxe Azurmendi, Paulo Agirrebaltzategi eta Joan Mari Torrealdaik “euskal kultura modernitatearen bidean kokatzeko” sei hamarkadatan zehar egindako “lan eskerga”. Hemen nire hitzak.
___________________________
Jakin talde historikoari omen egiteko bildu gara gaur hemen. Gipuzkoako Urrezko Domina emanez egin nahi diogu gorazarre Jakin talde historikoari, eta haren izenean, Joseba Intxaustik, Joxe Azurmendik, Paulo Agirrebaltzategik eta Joan Mari Torrealdaik egindako ekarpen handia aitortu.
Pentsamenduan, kultur eragintzan, argitalpengintzan, euskal kulturan eta euskara batuaren eremuan egindako lana eta ekarpena aitortu nahi die Gipuzkoako Foru Aldundiak lau eragile eta pentsalari hauei. Azken sei hamarkadetan zehar lan eskerga egin duzuelako euskal kultura modernitatearen bidean kokatzeko, guztizko askatasun intelektualari inoiz uko egin gabe. Mendebaldeko zibilizazioaren balio aurrerakoien gainean proiektu sortzaile iraunkor eta ireki bat eratzeko ahalegin handia egin duzue; eta horrekin, euskal herri honentzat etorkizuna eraikitzen lanean jardun duzue.
Jakin markari begiratzen badiogu, «Jakin» hitzaren azpian hiru zentzu ageri direla esango nuke: herria, hizkuntza eta kultura.
Herria, hizkuntza, kultura. Hiru hitz horietan mamitzen da Jakin taldeak sorreratik-bertatik bere buruari ezarri zion izateko arrazoia eta erdiesteko helburua. Hiru hitz horien baturak jasotzen dute azken 62 urtetan egin duen lanaren muina.
Hiru hanka horietan zurkaiztu du Jakin-ek bere etxea, sinetsita euskal hiztunen komunitatearen geroa hiru eremu edo tasun horiek bermatuko zutela. Herria, hizkuntza eta kultura. Euskal hiztun komunitatearentzat lurralde bat, hizkuntza bat, nor izateko pentsamendu bat, bizialdi bat. Nazio kulturala eta nazio politikoa eskutik hartuta eraiki behar direla, alegia.
Jakinen ekarpena lau ataletan laburbil genezakeela uste dut:
- bat, euskarak kultura behar du aurrera egingo badu;
- bi, kultura horrek moderno, antidogmatiko eta irekia behar du izan, belaunaldi berriei transmitituko bazaie;
- hiru, unibertsal izateko modu bakarra partikular izatea da;
- eta lau, partikular izateko nork bere pentsamendu propioa garatu behar du eta mundua nork bere esperientziatik aztertzeko obligazioa du.
Nabarmena da jardunbide luze eta emankorreko taldea dela Jakin. Jakin-eko kideak sei hamarkadatan izan dira egile eta eragile, 1950eko hamarkadan hasi eta gaur arte. Garaian garaiko gure herriaren auziak eta kezkak nolako, Jakin taldearen erantzunak halako; eta, alderantziz ere neurri handi batean, garaian garaiko Jakin taldea nolako, gure herriaren auziak eta kezkak halako.
Orain ia hirurogei urte Jakin argira ekarri zutenek eta azken lau hamarkadetan gidatu dutenek, bide luzea egiteaz gainera, proiektua sortu, hazi eta sendotzeaz gainera, Jakin ezinbesteko erreferentzia bilakatu dute euskal kulturaren esparruan. Lau Jakinkide historikoek militantzia-lan profesional eskerga egin dute euskal kultura dagoen lekura iristeko; eta hori ezagutzea nahitaezkoa da.
Jakin aldizkariaren orrialdeetan inprimatu dira azken 60 urteotan euskal kulturan sortu eta bilakatu diren auzi eta eztabaida nagusiak: hizkuntzaren batasunaren beharra, kultur sorkuntzaren eta transmisioaren kezka, euskal hezkuntzaren eta curriculumaren urgentzia, abertzaletasunaren eta ezkerraren arteko auzia, euskalduntasunaren definizio berria, nazio arazoen korapiloa hemen eta munduan, ekonomia ereduen talka, garapen paradigma berriak, eta gehiago. Hori dena, mundu mailako eztabaida eta ekarpen ideologikoen argitan, eta pentsamendu kritiko, ireki eta eraikitzaile batetik abiatuta.
Jakin taldearen bide-orria luze bezain oparoa da. Jakin Taldea Arantzazun osatu zen 1960ko hamarkadan zehar, Jakinaldizkariaren zuzendaritzaz arduratzen zen bigarren belaunaldiaren inguruan. Joseba Intxaustik, Joxe Azurmendik eta Joan Mari Torrealdaik aldizkariaren zuzendaritza kolektiboan hartu zuten parte urte horietan, eta 1970eko hamarkadatik aurrera, Paulo Agirrebaltzategirekin batera, aldizkariaren aro berriaren gidaritza hartu zuten.
Talde horrek aldizkariak 1956an sortu zenetik zituen xedeak berretsi egin zituen. Alegia, euskara eta kultura uztartzea; euskara kultur joera, mugimendu eta alor guztietara zabaltzea; euskara kultur hizkuntza gisa trebatzea eta euskarari estatus kultural praktikoa aitortzea. Baina, batez ere, Jakinen modernizazio prozesua muturreraino eraman zuten, ikasle eta apaizgaien mundua (Arantzazu, hain zuzen ere) utziz eta hiritartzeeta laikotzeprozesua burutuz, gaien zein lankideen tipologiari dagokionez.
Baina Jakin taldea ez zen aldizkaria zuzendu eta kudeatzera mugatu. Talde horretako kideek azken bost hamarkada hauetan euskararen eta euskal kulturaren esparruetan egindako lana azpimarragarria da benetan, eta, hutsik egiteko beldurrik gabe esan genezake, denborak aurrera egin ahala, ekarpen horren itzala handitu besterik ez dela egin.
Euskararen esparruari dagokionez, euskararen batasun prozesuaren sustapenean izan zuten esku-hartzeaz hitz egin beharko genuke, lehenik.
1964ko Baionako biltzarretik hasi eta 1968ko Ermuko eta Arantzazuko biltzarretara arte, Jakin taldeak baldintzarik gabeko babes erabatekoa eskaini zion Euskaltzaindiari, batasunaren alde hartzen ari zen erabaki guztietan. 1960ko hamarkadako batasunaren aldeko apustu tinko horrek segida luzea izan zuen hurrengo urteetan ere. Ildo honetan, azken hamarkadatan euskararen alorrean abian jarri diren hainbat eta hainbat egitasmotan funtsezko parte-hartzea izan dute Jakinkideek.
Aipagarri da baita ere, euskalgintza ulertzeko, bizitzeko eta aldarrikatzeko modu jakin bat garatu duela Jakin taldeak: militantziaren eta profesionaltasunaren uztarketa eraginkorra, euskaltzaletasunaren hobespena, kulturaren autonomia proiektu ideologiko eta politikoekiko, taldearen independentzia, euskararen zeharkakotasunaren defentsa praktikoa… besteak beste.
Jakinkideek talde gisa funtzionatu dute beti, fenomeno bakarra izan da euskal kulturaren historian, elkarrekiko lotura ez dute sekula galdu. Abiapuntutik beretik idatzi gabeko hitzarmen baten gisakoa egon da, kanpoan ikasi eta intelektualki aberastekoa, ikas-esparru eta unibertsitate desberdinetan gainera, eta aire berri horiekin Euskal Herrira itzultzekoa. Horrela, Joseba Intxaustik historia ikasi zuen, Katalunian; Joxe Azurmendik filosofia, Alemanian; Paulo Agirrebaltzategik teologia, Italian; eta Joan Mari Torrealdaik soziologia, Frantzian.
Euskal Herrira itzulita, Jokin Zaitegi batek hainbeste amestu zuen Euskal Idazleen Etxea gauzatu zuten 1977tik aurrera Donostiako Ategorrietan.
1960ko edo 70eko hamarkadez geroztik Jakin taldearen balio bereizgarri eta erantsia izan da hori.
Egile gisa, 104 liburu, 428 liburu-zati eta ehunka artikulu idatzi dituzte lauren artean.
Taldean bai, baina banaka ere lan egin dute.
Joseba Intxausti segurarra 1958tik da Jakin-eko kide, eta lauzpabost urtetanaldizkariaren zuzendari izan da. Joseba Intxausti historialaritzaren ikuspuntutik hurbildu da, batik bat, kulturgintzaren alorrera: besteak beste, Euskal Herrialan entziklopedikoa zuzendu eta koordinatu zuen 1984-1985ean (Lankide Aurrezki Kutxak argitaratua, bi liburukitan); Ikastolen Artxibo Historikoaren proiektuaren zuzendari-sortzailea izan zen (Historia baten bila, 1990); eta Bidegileakbilduma ere zuzendu zuen. Ikertzaile lana, nagusiki, bi eremutara zuzendu du: euskararen historia soziala eta Euskal Herriko historia erlijiosoa. Aztergai horiei buruzko hainbat eta hainbat liburu eta artikulu ditu argitaratuak. Kulturaren Aldeko Euskal Fundazioko idazkari nagusia da, berori sortu zenetik, 1994tik.
2004az geroztik euskaltzain ohorezko da.
Joxe Azurmendizegamarra 1960tik da Jakinkide, eta pare bat urtetan aldizkariaren zuzendari izan da. 1997tik Jakin Irakurgaiak pentsamenduaren dibulgaziorako sailaren arduradun izan da. Joxe Azurmendi Elkar argitaletxearen sortzaileetako bat izan zen eta egun Elkar Fundazioaren Patronatuko kidea da.
Filosofiaren eta pentsamenduaren ikuspuntutik heldu dio euskal kulturaren azterketari. Azpimarratu behar da euskal kulturaren esparruan sona eta itzal ukaezina lortu duela saiakeragile gisa. Bere bizitzan argitaratutako liburu eta artikulu kontaezinetan, kulturarekin lotutako ia-ia gai guztiak jorratu dituela esan liteke: politika, historia, gizartea, hizkuntza, literatura, komunikazioa, artea, zientzia, teknologia.
EHUn Filosofia Modernoko katedraduna izan ondoren, gaur irakasle emeritua da.
2010etik euskaltzain ohorezko da.
Paulo Agirrebaltzategioñatiarra 1971tik da Jakinkide, eta lauzpabost urtetan Jakin Taldearen arduradun izan da. UZEIren fundatzaileetako bat da eta bertako Hiztegi taldeen koordinatzailea, lehen urteetan; Euskal Kulturaren Batzarraren sortzaileetakoa eta lehendakaria 10 bat urtez. 1990eko hamarkadan EUSENOR Entziklopedia egitasmoa diseinatu zuen eta bertako ikerketa eta garapen sailaren arduraduna izan zen. Liburu eta artikulu kopuru handia du argitaratua, kulturaren hainbat alorretan. Edizio-lanetan jardun da urte luzetan; Gandiagaren obra poetiko osoaren edizio historiko-kritikoa landu eta editatua du; azken urteotan Arantzazuko literatur historia aztertzen eta Arantzazuri buruzko olerki eta bertsoen bilduma lantzen jardun da: horren edizio historiko-kritikoa argitaratzear dauka, Arantzazu dut kantagaiizenburuaz, 10 liburukitan.
2014tik euskaltzain ohorezko da.
Joan Mari Torrealdaiforuarra 1963tik da Jakinkide; lehen aldian bospasei urte aldizkariaren zuzendari izan eta gero, 1977tik aurrera aldizkariaren zuzendari eta Jakin Taldearen arduraduna da, 40 urtetik gora. Gaur egun Jakin Fundazioaren lehendakaria da.Elkar argitaletxearen sortzaileetako bat izan zen eta egun Elkar Fundazioaren lehendakariordea da. Egunkaria Sortzen taldeko bozeramaileetakoa izan zen eta Euskaldunon Egunkaria-ko Administrazio Kontseiluko lehendakaria. Anaitasunahamabostekariaren zuzendari. Hainbat komunikabidetan kazetari eta kudeatzaile gisa egindako lanaz gainera, soziologian doktore izanik ikerketa lan zabala ere egin du, ikerketa eremu hauetan batik bat: euskararen eta euskarazko kultura idatziaren historia soziala; liburuaren mundua (alegia, euskaraz ekoitzitako liburuen katalogazio bibliografiko sistematikoa, euskarazko liburuaren ikerketa sozio-historikoak eta abar); euskarazko komunikabideak; eta liburu eta aldizkarien zentsuraren auzia frankismo garaian, besteak beste.
2007tik euskaltzain osoa da.
Soka ez da eten. Jakin, taldea izan da eta taldea izaten jarraitzen du. Transmisioa izan da Jakin-en obsesioetako bat, hizkuntza, kultura, herri sentimendua iraunarazi eta belaunaldi berriengana iristarazteko bideak irekitzea, esan bezala.
Hain zuzen ere, Jakin egitasmoaren beraren transmisioa egiten, eta egitasmoak bizialdi berri bat izan dezan oinarriak jartzen ere asmatu du. Jakin-ek etorkizuna eraikiz jarrai dezan, lau kide historikoek eskuzabaltasun ariketa bat eginez, belaunaldi gazteagoen esku utzi dute taldearen ardura, Jakin-ek jarrai dezan herria, hizkuntza eta kultura lantzen, plaza ireki eta eraikitzaile batean.
Honengatik guztiagatik, Joseba, Joxe, Paulo eta Joan Mari, ongi merezia duzue Gipuzkoako Urrezko Domina. Zorionak bihotz bihotzez.
